Қылмыстық іс-әрекеттің бір түрі

Адам саудасы – бұл қылмыстық іс-әрекеттің бір түрі. Адам саудасы балалардың саудасын ғана емес, әйелдер мен ерлердің саудасын да қамтиды, бұл ретте ол оларды жыныстық пайдалану мақсатында да, құлдыққа және мәжбүрлі еңбекке тарту мақсатында да жасалады.

Адам саудасы — адам құқығын бұзудың ең қатал түрі. ХХІ ғасырда өмір сүріп жатқан әлемдегі мыңдаған әйелдер, ерлер мен балалар адам саудасының жан түршігерлік қылмысының құрбаны болып табылады. 30 шілде — Бүкіләлемдік Адам саудасына қарсы күн, ол бізді барлығының құқығын құрметтеуге және қорғауға шақырады.

Іс жүзінде әр елде жеке адамның бостандығы құқығы заңды түрде бекітілген, дегенмен, адам саудасы қазіргі қоғамдағы өткір мәселе болып қала береді. Осы уақытқа дейін адам саудасы Бангладеште, Бразилияда, Гаитиде, Үндістанда, Пәкістанда, Непалда, Ганада және басқа да бірқатар елдерде кеңінен байқалады. Адам саудасының әр түрлі мақсаттары бар, олар: мәжбүрлі еңбек, жыныстық құлдық, органдарды жинау, суррогат ана болу және басқалары.

Адам саудасының көптеген құрбандары әйелдер, алайда 2012-2013 жылдары ерлер құрбандарының жоғары пайызы анықталды. Сондай-ақ балаларға қатысты категорияда қыздар ер балаларға қарағанда көп құрбан болады.

Адам саудасына қарсы күреспен байланысты алғашқы халықаралық қозғалыстар 18 ғасырдың аяғында Еуропадағы әйелдер саудасына қарсы қозғалыстан басталды. Мысалы, 1896 жылы Халықаралық католиктік одақ Швейцарияның Фрайбург қаласында жас қыздарды қорғау институттарын құрды, ал 1899 жылы Ұлыбританияның ұлттық қырағы ұйымы 1899 жылы әйелдерді сатуға қарсы халықаралық конгресс құрды.

Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін адам саудасына қатысты мәселелер бойынша үйлестіру БҰҰ шеңберінде жүзеге асырыла бастады, сондықтан 1949 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясы Адам саудасына қарсы күрес және басқалардың жезөкшелігін пайдалану туралы конвенцияны қабылдады. 2010 жылы БҰҰ Бас ассамблеясы 64/293 қарарымен Адам саудасына қарсы іс-қимылдың ғаламдық жоспарын қабылдады. Оған сәйкес БҰҰ-ға мүше мемлекеттер адам саудасының алдын-алу, оған қарсы күрес, сондай-ақ осындай сауда-саттықтың құрбандарын қорғау және оларға көмек көрсету, сондай-ақ адамдарды сатуға қатысқан адамдарды қудалауды қамтамасыз ету жолымен адам саудасының жойылуын растайды. Бұл жоспарға сәйкес, жыныстық қанауда өздерін тапқан әйелдер мен балаларды, сондай-ақ мәжбүрлі органдарды жинап алудан зардап шеккен адамдарды оңалтуға ерекше көңіл бөлінеді. Осы мақсатта Біріккен Ұлттар Ұйымының ерікті сенім қоры құрылды.

Адам саудасы мәселесімен тек жергілікті мемлекеттік және құқық қорғау органдары айналысып қана қоймай, сонымен қатар тікелей немесе жанама түрде Еуропалық Кеңеске, ЕҚЫҰ-ға, Халықаралық көші-қон ұйымына, Интерполға, сондай-ақ жергілікті, аймақтық және халықаралық үкіметтік емес ұйымдарға жүгінеді.

Адам саудасы табысты бизнес болып саналады, қару-жарақ пен есірткіні сатқаннан кейін кірісі бойынша үшінші орында. Осыған байланысты мұндай заңсыз бизнестің иелері оны кез-келген тәсілмен қорғайды. Осыны біле отырып, адам саудасының осы түрінің құрбандары қорқыныш, ұят немесе қылмыскерлердің жазаланбайтындығына сену салдарынан құқық қорғау органдарына сирек барады.

Адам саудасының құрбандарының үлкен тобы — 9-17 және 30-38 жас аралығындағы адамдар. Ерте жастағы топтарда әйелдердің үлесі жоғары, ал ересектердің үлесі 30 жастан үлкенірек. Барлық елдер іс жүзінде адам саудасының осы түрімен күреседі, мысалы, Ұлыбританияда «Қазіргі құлдық туралы» Заң, Францияда әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау және адам саудасына қарсы күрес жөніндегі комиссия жұмыс істейді.

Қазақстанда адам саудасы Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 16 шілдедегі No 167-I Қылмыстық кодексінің 128-бабымен реттеледі. Осы жылдың қаңтар айынан бастап Қазақстанда адам саудасына қатысты жаза күшейтілді. Енді мұндай қылмыс үшін олар 4 жылға жіберілді, бұрын олар 3-ке жіберілді, бас бостандығынан айырудың максималды мерзімі өзгеріссіз қалды, колонияда 15 жыл.

Сауда немесе еңбек құлдығының осы түрінің құрбандары көбінесе құжаттары жоқ және тұрақты тұрғылықты жері жоқ адамдар, мүгедектер, мұқтаж жандар, сондай-ақ қолайсыз отбасылардың балалары немесе ата-анасының бақылауынсыз болады. Мүгедектер қайыр сұрауға, ер адамдар мал жаюға мәжбүр.

Халықаралық көші-қон ұйымының бастамасымен құрылған Адам саудасы жөніндегі ғаламдық деректер орталығының мәліметтері бойынша, Қазақстандағы еңбек және жыныстық құлдық құрбандары, ел азаматтарынан басқа, көрші елдердің, Қырғызстан мен Өзбекстанның азаматтары болып табылады. Сондай-ақ, Қазақстан азаматтары Ресей Федерациясы мен Біріккен Араб Әмірліктерінде экспортталады және қолданылады.

Қазақстанның 2 (бақылау тізімі) немесе 3 деңгейінде болуы елдің экономикалық құрамдас бөліктеріне кері әсерін тигізуі мүмкін, сонымен қатар елдің имиджі нашарлауы мүмкін, бұл шетелдік туристерге кері әсерін тигізеді, инвестициялар ағыны төмендейді және қаржыландыру көлемі төмендейді әртүрлі сипаттағы жобалар.

Адам саудасы — бұл халықаралық құқықтың барлық жалпы қабылданған нормалары мен принциптерін бұзатын, адам құқықтарын бұзатын трансұлттық қылмыстың бір түрі. Мұндай құбылыспен күресу және алдын алу үшін қылмыстың осы түрімен күресуге қатысатын мамандандырылған органдар мен ҮЕҰ-дың біліктілігін үнемі арттыру қажет. Қазақстанда адам саудасына қарсы күресті тек құқық қорғау органдары, қоғамдық ұйымдар мен үкіметтік емес ұйымдар ғана емес, сонымен қатар әрбір азамат әлеуметтік белсенділік арқылы көмек көрсетіп, кез-келген күдік туралы сенім телефонына немесе тікелей тиісті органдарға хабарлауы керек.

Қылмысқа қарсы күрестің жаңа проблемаларының қатарына адам саудасына қарсы күрес проблемасы жатады, бұл социологиялық, экономикалық, географиялық, криминологиялық, қылмыстық құқық, қылмыстық құқықтарды қамтитын қылмыстың осы түрін доктриналық талдау сияқты мәселелерді теориялық тұрғыдан зерттеуді қажет етеді. процедуралық, криминалистік және басқалары. талдаудың маңызды әдістері. Бұл мәселені талдау әр түрлі сәтті тексерілген арнайы ғылыми-практикалық әдістер жиынтығына негізделген.

Адам саудасы, басқа қылмыстар сияқты, ең алдымен, білім берудің көмегімен азайтылуы мүмкін; Қазақстан Республикасының әрбір азаматы өзі үшін жауап береді және оның өмірі мен бостандығын бағалауы керек.

ҚР Қылмыстық кодексінде адамдарды сексуалдық мақсатта пайдалануға қатысты зорлық-зомбылық әрекеттері үшін, оның ішінде заңсыз адам саудасы үшін жауапкершілікті көздейтін бірқатар нормалар бар. Сонымен, ҚК-нің 121-бабы «Сексуалдық сипаттағы зорлық-зомбылық әрекеттері», ҚК-нің 123-бабы – «Жыныстық қатынас жасауға, еркек пен еркектiң жыныстық қатынас жасауына, әйел мен әйелдің жыныстық қатынас жасауына немесе сексуалдық сипаттағы өзге де әрекеттерге мәжбүр ету», ҚК-нің 126-бабы — «Бас бостандығынан заңсыз айыру» және ҚК-нің 128-бабы – «Адам саудасы» үшін жауапкершілікті көздейді.

Бұл қылмыстың ерекшелігі сатып алу – сату кезінде немесе басқа мәмілелер жасау кезінде адам «зат», «өнім» ретінде қарастырылады, бұл жалпыадамзаттық құндылықтарды бұзатын терең циникалық құбылыс. Назар аудара кету қажет, кәмелетке толмағандармен сауда жасау кезінде ата-аналар мен кәмелетке толмағандар арасындағы объективті отбасылық байланыстардың үзілуі нәтижесінде жасөспірімнің қалыпты моральдық, физикалық және психикалық дамуы бұзылады.

Субъективті жағынан, талданған қылмыс тек тікелей ниетпен жасалады, яғни кінәлі адам азаматтық-құқықтық мәміле жасайтынын түсінеді, оның «мәні» адам, оның ішінде кәмелетке толмаған адам, оның іс-әрекеті нәтижесінде мәміле болатынын және оның болуын қалайды. Кәмелетке толмаған баланы сатқан адамның қылмысының мақсаты әрқашан пайдакүнемдік болып табылады (мысалы, кәмелетке толмаған адамды белгілі бір сыйақыға сатуға немесе оны ағзалар мен тіндерді трансплантациялау кезінде донор ретінде пайдалануға және т.б.). Сонымен бірге, кінәлі адамды қылмыстық жауапкершілікке тарту үшін оның осы баптың диспозициясында сипатталған әрекеттерді жасауы жеткілікті, сондықтан мотив қылмыстың біліктілігіне әсер етпейді, бірақ оны белгілеу жазаны даралау үшін қажет.

Қылмыстың субъектілері сатушы да, сатып алушы да болуы мүмкін. Кәмелетке толмаған адамға қатысты сатушы – ата-аналар, қамқоршылар, қамқоршылар және басқа адамдар, яғни кәмелетке толмағанның заңды түрде жақын туыстары. Кез-келген адам немесе жоғарыда аталған адамдар, ата-аналардың өздерін қоспағанда, сатып алушы бола алады.

Осы қылмыс түрінің алдын алу мақсатында тиісті профилактикалық шаралар жүргізіледі, соның ішінде жүйелі түрде мал қыстақтарына адамды қанау фактілерін болғызбау мақсатында барылады, қолайсыз отбасылар есепке және бақылауға алынады, баланы асырап алудың заңдылығы тексеріледі және баланың әрі қарай тұрмысы бақыланады.