jetpisbai.kz Ұлы Дала жаңалықтары
Әлемдегі әрбір бесінші адам бас ауруынан зардап шегеді екен. Олардың көбі бас сақинасы ауруына шалдыққандар. Бас сақинасы кезінде басыңыз жиі ауырып, кейде дәрі де көмектеспейтін дәрежеге жетеді. Көбінесе мұндай ауруға 20 мен 40 жас аралығындағы адамдар ұшырайды екен. Аурудың неден пайда болатыны әзірге белгісіз, бірақ көбінесе жұмысты ойлауды қажет ететін адамдардың осы аурумен ауыратыны анықталып отыр. Бас сақинасына тән ерекшелік: бастың бір бөлігі ауырады, көбінесе самай мен маңдай тұсында және көз айналасында пайда болады. Ауырған адам жарық пен дыбысты жақтырмай, көз көруі қиындап, жүрегі айнып, құсуы да мүмкін.
Әдетте бас сақинасы қатты күйзелгенде, шектен тыс жұмыс істегенде, шаршағанда өршиді. Сонымен қатар бас сақинасымен нәзік жандылар ерлерге қарағанда 3-4 есе көп ауырады. Бұл олардың тым сезімтал келуімен түсіндіріледі. Жуырда дәрігерлер әйел адамдарда бас ауруын қоздыратын тағы бір себепті анықтады – бұл жүктіліктен сақтандыратын дәрілер екен. Дәрі-дәрмектерді дұрыс таңдамаған жағдайда немесе сол әйелдің гормоналды деңгейімен сәйкес келмейтін жағдайда, дәрігер кеңесінсіз пайдаланғанда, етеккір келген уақытта контрацептивтерді дұрыс таңдамаудан гормон саны жоғарылап, соның салдарынан бас ауыратын жағдайлар көптеп кездеседі.
Әлбетте бас ауруының барлық түрі бас сақинасы болып саналмайды. Аптасына 1-2 күн, не күнде басыңыз ауырса, бұл бас сақинасы ауруына шалдыққандығы жайлы ақпар береді. Бас ауру ұстамасы ұстаған кезде дәрі-дәрмектер де көмектеспей қалатын кездер болады. Мұндайда мануалды терапевтерге қаралған жөн. Олар мойын омыртқасы мен бастағы тиісті нүктелерге массаж жасау арқылы бас ауруды жазуға, не жеңілдетуге тырысады. Бірақ, әлбетте ауруды асқындырып алмай, ертерек емдету қажет.
Бас ауруы басталып жатқанда тәтті тіске басармен қою қара шай, не кофе ішіп алғаныңыз жөн. Сонымен қатар глюкоза ауру ұстамасының алдын алуға көмектеседі. Анальгин және тағы басқа ауруды басатын дәрілер ауруды емдемейді, тек уақытша басады. Ең дұрысы бас сақинасы ұстағанда қараңғы бөлмеге кіріп, 2-3 сағат ұйықтап алу.
Бас ауруын зерттеу және оны жазу өте күрделі. Сол себепті алдын алуға тырысыңыз. Алкоголь, темекі сияқты ағзаға кері әсерін тигізетін құмарлықтан аулақ болған жөн. Жұмысыңыз отыруды көп қажет ететін болса, арасында үзіліс жасап, мойыныңызға, басыңызға жаттығулар жасаңыз. Қан дұрыс айналуы үшін тұрақты спортпен шұғылданған жөн, таза ауада көп серуендеңіз. Уақытылы тамақтанып, ағзаға пайдалы дәрумендерді ішіп тұрыңыз.
Бас ауруы – әр түрлі себептерден болатын ауырсыну сезімі. Көбіне қан айналу жүйесінің қызметі бұзылғанда миға қан біркелкі келмейді. Осының әсерінен сырқырап, солқылдап ауырады. Гарвард медицина мектебі ғалымдарының зерттеуі бойынша, бас ауруының 300 түрі бар.
Ғалымдар бас ауруын екі негізгі категорияға бөледі. Олар:
Бірінші деңгейлі. Мұндай аурулар қандай да бір сырқаттың себебінен туындамайды. Бұған ішкі факторлар мен мидың кей бөлігіндегі белсенділік әсер етуі мүмкін. Мұндай бас аурулардың аса қатері жоқ.
Екінші деңгейлі. Бұл аурулар белгілі сырқаттың немесе организмдегі процестің симптомы болуы мүмкін. Екінші деңгейдегі бас ауруы адамға қатер тудыруы ықтимал.
Бірінші деңгейлі бас ауруы. Жүйелі бас ауруы
Бас ауруларының ішіндегі кең таралған түрі. Ол бастың екі жағын да қамтиды. Кейде ауру сезімі мойын және арқа бөлігіне де берілуі мүмкін. Әдетте бір орында қозғалмай жұмыс істеу және эмоциялық күйзеліс себебінен туындайды.
Жүйелі бас ауруы 20 минуттан бірнеше сағатқа дейін созылуы мүмкін. Одан арылу үшін аспирин, парацетамол, ибупрофен сынды ауруды басатын дәрілерді ішуге болады.
Мигрень
Мигрень ерлерге қарғанда әйелдерде 3 есеге жиі кездеседі. Ол бастың бір бөлігінен бастау алып, көз және шеке аймағын, одан кейін желкеге ауысады. Ауру сезімі қатты дыбыстан және жарықтың әсерінен күшейе түсуі мүмкін. Кейде беттің бір жағы мен қолыңыз шаншып, сөйлеу қиындайды.
Мигрень кезінде болатын аура инсульттің белгілеріне ұқсас. Егер мұндай жағдай бірінші рет орын алса, жедел жәрдем шақырған жөн. Қосымша белгілері болмаса, ауру басуға арналған дәрілерді ішіңіз.
Кластерлі бас ауруы
Бірінші деңгейлі аурудың ішіндегі кең таралғаны. Мұнымен әйелдерге қарағанда ерлер 5 есеге жиі ауырады. Бір күнде сегіз рет және жылына 1-3 ай көлемінде ауруы мүмкін. Әдетте көктем және күз айларында көбірек байқалады.
Ауру, көбінесе, бастың бір жағын ғана, көздің артқы тұсын қамтиды. Кейде көз жасаурап, мұрын бітіп, жүрек айнуы мүмкін. Бұл кезде ауруды басатын дәрілер көмектеспейді. Оттегі терапиясы (жиі тыныстау, терең демалу) арқылы ауруды басуға болады.
Екінші деңгейлі бас ауру түрлері
Мұрын қуысындағы бас ауруы
Бұл мұрын қуысына шырыштың жиналуы әсерінен туындайды. Синусит маңдай, мұрын, көздің айналасында ауырып бастайды. Басыңызды еңкетсеңіз, ауру сезімі күшейе түседі.
Ауруды басу үшін мұрынға тамызатын дәрілерді қолдануға болады. Егер ауру мұрын қуысына түскен инфекция кесірінен туындаса, антибиотик қабылдау қажет. Мұны тек терапевт пен отоларинголог қана тағайындай алады.
Жарақаттан кейінгі ауру
Аурудың бұл түрі бас жарақатынан кейін пайда болады. Уақыт өте ауру бәсеңдеп, 6-12 айдан кейін толық басылады. Кей жағдайда бас ауруы асқынып кетуі де мүмкін.
Ол жүйелі бас ауруына және мигреньнің белгілеріне ұқсас. Ауруду басу үшін рецептсіз берілетін дәрілерді ішіңіз.
Бас ауру деп бас не мойындағы жайсыздықты атайды. Басы жиі ауыратын адамдардың көбі өмір салтын өзгерткеннен, түрлі релаксация әдістерін игергеннен не дәрі-дәрмекті қабылдағаннан кейін өзін жақсы сезінеді. Көп жағдайда бас ауруы иық, мойын, шаш түбі және иек бұлшықеттерінің ширығуына байланысты.
Ширығудан бас ауырудың себебі мынадай:
• Күйзеліске не мазасыздыққа ұшырағанда, бас жарақатына немесе бас пен мойынның ыңғайсыз орналасуына байланысты болуы мүмкін;
• Бастың мұндай ауруы екі жақтан да сезіледі. Ол желкеден басталып, алдына қарай таралады. Бас сыздап немесе қысып ауырсынып, сондай-ақ иыққа, мойынға немесе иекке таралуы мүмкін.
Сақина тәрізді ауырсыну күшті болуы мүмкін. Ол әдетте, басқа симптомдармен бірге білінеді. Мысалы, дыбысқа немесе жарыққа сезімталдықпен қарап, жүрек айнуы мүмкін. Бас сақинасы кезінде:
• Бас солқылдап ауыруы мүмкін. Әдетте, ол бастың бір жағынан басталып, содан соң бастың бүкіл аумағына таралады.
• Бұл бас ауруының алдында пайда болатын белгілердің жиынтығы. Ауырсыну әдетте дене жағдайына қарай күшейеді.
• Бас сақинасы шоколад, ірімшіктің кейбір түрі немесе натрий глутаматы сияқты тағамдарды пайдаланған кезде туындауы мүмкін. Сондай-ақ, кофеин, ұйқының дұрыс қанбауы немесе ішімдікті бас сақинасына себебі болуы мүмкін.
Жанама бас ауруы – бұл үнемі қайталануға бейім бас сырқаты. Жиі ауырсынуды жеңілдететін дәрілерді шамадан тыс қолдану салдарынан пайда болады. Сол себепті оны дәрі-дәрмектерді шамадан тыс пайдаланғанда туындайтын бас ауруы деп те атайды. Мұндай ауырсыну препараттарды аптасына 3 күннен артық қабылдағанда дамуы мүмкін.
Бас ауруының басқа түрлері:
• Кластер бас ауруы – кенет пайда болатын, өте күшті бас ауруы. Ол бір айдың ішінде күніне бірнеше рет пайда болуы мүмкін. Одан кейін біраз уақытқа тоқтауы мүмкін. Бас ауруы әдетте, бір сағатқа созылады және күн сайын бір уақытта қайталанады.
• Синус бас ауруы бастың алдыңғы бөлігінде және бетте пайда болады. Ол жақтың, мұрынның және көздің артында орналасқан қуыстың қабынуына байланысты. Ауырсыну таңертең және басты алға еңкейткенде күшейеді.
Сирек кезде мына жағдайлар бас ауруына себеп болуы мүмкін:
• Ми мен оның бетін жауып тұратын жұқа қабықшаның арасында қан кетуі (торлы қабық астына қан құйылу);
• Жоғары артерия қысымы;
• Мидың инфекциялық аурулары: менингит, энцефалит немесе абсцесс;
• Ми ісігі;
• Бас сүйегінің астында сұйықтық жиналуы, бұл мидың ісінуіне (гидроцефалия) себеп болады;
• Бас сүйектің ішіндегі қысымның артуы, бұл псевдотумороз синдромның пайда болуымен байланысты (ісік емес);
• Иісті газбен улану;
• Ұйқы кезінде оттегінің жетіспеуі (ұйқы апноэсі);
• Қан тамырларының аурулары: артерия-вена мальформациялары (АВМ), мидың аневризмасы, инсульт және миға қан құйылуы.
Бас ауруының біз білмейтін себептері
Аяқ астынан бастың айналып, ауыруының себебі неде? Түрлі ауруларды есепке алмағанда, бас ауруы күтпеген себептерден болуы ықтимал екен.
Темекі шегу
Темекі шегу бастың айналып, ауырыуының бірден-бір себебі. Темекі шегіп тұрған кісі өзінің де, қасындағылардың да денсаулығына үлкен зардап тигізетіні белгілі. Никотинмен дем алу мидағы қан тамырларының тарылуына әкеледі, нәтижесінде басыңыз қатты ауырады. Темекі шегуді қойып, шылым шеккен адамдардың қасында тұрудан бас тартсаңыз түсініксіз бас ауруларынан сауыға аласыз.
Кофеин
Кофеин шектелген шамада адам ағзасы үшін зиян емес, тіпті пайдалы. Айта кетсек ол бірнеше дәрілердің құрамына кіреді. Алайда кофені жиі, тұрақты түрде көп ішу тұрақты бас ауруының пайда болуының себебі бола алады. Күнделікті ішетін кофенің шамасын қысқартыңыз, алайда бірден кофеден мүлдем бас тартқан да дұрыс емес.
Сыр
Бастың ауруы қарапайым күнделікті жейтін сырға байланысты болуы мүмкін. Әсіресе көгілдір сыр, чеддер, пармезан мен швейцариялық сырлар бас ауруын туғызады. Басқа осы сырлардың құрамындағы тирамин атты зат әсер етеді. Сыр ұзағырақ тұрған сайын ішіндегі тирамин көрсеткіші өседі.
Қызыл шарап
Жоғарыда танысып өткен тирамин заты қызыл шарапта және басқа алкогольдық сусындарда да болады. Сондай-ақ, ішімдік ағзадан суды шығарып та бас ауруын тудыруы мүмкін.
Шұжық
Шұжықтардың құрамында бас ауруын туғызатын тирамин мен нитриттар атты химиялық қосылғыштар бар. Тағамға қосылатын химиялық түземдер кейбір адамдарда бас ауруын тудыруы бек мүмкін.
Аштық
Ас уақытын жіберіп алып, тамақтанып үлгермесеңіз, бастың ауруы аштық сезімінен де бұрын сезінесіз. Мәселе қанның құрамындағы глюкоза шамасының азаюында. Мұндай кездері тіскебасар (тәтті кәмпиттер, шоколад, печенье) көмекке келе алмайды, оданша толыққанды ас ішіңіз.
Кенеттен пайда болған бас ауруын жазу үшін мәселенің себебін табу керек. Бас ауруы сіз үшін үйреншікті болса, әр бас ауырған кезде, ол қай уақытта, қандай жағдайларда болғанын бақылаңыз. Сол күні қандай тағамдар қабылдап, ауа-райы қандай болғандығын есте сақтаңыз. Осындай ақпарат сізге басыңыз не себепті ауырғандығын табуға көмектеседі.
Стресстік жағдайлар бас ауруының басты себептерінің бірі. Әрине, күнделікті кезігетін стресстік жағдайлардың алдын ала алмаймыз, алайда уақыт өте оларға сезімталдықты кемітіп үйренуге болады.
Күнделікті бір орында жұмыс жасайтындар бас ауруына жиірек шалдығады. Бас ауруын тез жаза алатын оңай дауалардың бірі –жеңіл физикалық жаттығулар. Жұмыс орнынан тұрып, кеңсені бір айналып келіңіз. Далаға шығып қол мен аяққа жеңіл жаттығулар жасаңыз.
Бас массажы да бас ауруы кезінде жақсы көмекші. Самайды саусақтармен уқалау қатты ауруды қойдыра алады, ал жалпы массажды щетка тарақпен де жасауға болады.
Дұрыс тамақтанатын адамның басы ауырмайды. Тамақтану уақытын жібермеу қандағы қант шамасын бірқалыпты ұстайды. Күніне 2-3 литр су ішу керек, ағзадағы су тапшылығы бірінші кезекте миға әсер етеді.
Қазірде бас ауруын жазатын дәрілердің түр-түрі бар. Оларды бас ауырғанда бірден ішуге болады. Алайда күнделікті дәрі ішіп жүрсеңіз, ағзаңыз үйреніп кетіп, келесі жолы басыңыз одан қатты ауырады.
Егер бас ауруы 2 күннен көп уақыт жалғасып, еш басылмаса, дәрігерге көрінуіңіз қажет.
Бас ауруын емдеу туралы кеңестер:
Бастың ауруының себебін қалай анықтап, қалай емдеуге болады, бас сақинасы ұстағанда қандай ем-домдар жасау керек және тағы да басқа бас ауруына қатысты сұрақтарға маман жауап береді.
Күн райының өзгеруіне байланысты басым ауырады, не істеуге болады?
Көптеген пациенттер бас ауруы мен ауа райының өзгеруін байланыстырғанымен, бұл байланысты дәлелдейтін ешқандай ғылыми зерттеулер жоқ.
Егер сіздің басыңыз жиі ауыратын болса, ең алдымен оның тұрпатын және бастың ауыруына әсер еткен факторларды анықтау керек. Мәселе ауа райында емес, ауа дұрыс айналмайтын бөлмеде қажетті физикалық қозғалыссыз бір қалыпта ұзақ қызу жұмыс істегеніңізде болуы мүмкін.
Тамақ ішу бас ауруына қалай әсер етеді?
Бастың ауыруы ағзаға қажетті сұйықтық жетіспегеннен болады және су ішсек ол қояды деген пікір бар. Бұл біршама рас пікір. Кей жағдайларда ағзаның құрғауы бас ауруын тудырады. Бас ауруы басталып келе жатқанда су ішіп жіберсеңіз, оның ауырғаны тоқтауы мүмкін.
Кейбір өнімдер де бас ауруын тудыруы мүмкін. Шараптан кейін бастың ауыратынын көп адамдар байқаған болар. Сонымен қатар, балмұздақ жеу мен суық та бас ауруына себеп бола алады.
Бастың жиі ауыруы неден болуы мүмкін?
Мысалы, демалыс күндері немесе етеккірдің басталуының алдында бас ауыруы мүмкін. Демалыста адам көп ұйықтаса да басы ауыратын кездер болады. Бас ауруын тудыратын жағдайларға назар аударып, себеп салдарын анықтаңыз.
Бас ауруы кезінде парацетамол ішуге бола ма? Немесе одан да тиімді дәрілер бар ма?
Бас қатты ауырмаған жағдайда (бас ауруымен қоса жүретін жүректің айнуынсыз, құсусыз; аса қатты батпай, бүлкілдемей ауырғанда) және бас сақинасы қатты ұстамаған кезде парацетамол көмектеседі.
Алайда, егер бұл дәрі сізге көмектеспесе, құрама дәрі-дәрмектерді қолдануға болады. Мысалы, парацетамол + стероидтік емес қабынуға қарсы дәрі + кофеині бар препараттар, сонымен қатар, бас сақинасы ұстағанда қолданылатын арнайы препарат – триптандар.
Бас ауруының қан қысымымен байланысы бар ма?
Қан қысымының көтерілуі бас ауруын тудырады деген пікір бар, алайда, шынтуайтында себеп-салдарлық байланысы тұп-тура қарама-қарсы (гипертониялық кризді санамағанда).
Бастың ауруы ағзаға түсетін стресс ретінде қан қысымының рефлекстік жоғарылауына әкеледі. Яғни, қан қысымының белгісі емес, себебі бола алады. Сондықтан, ең алдымен бас ауруды үйреншікті дәрі-дәрмекпен емдеу керек. Егер мұнымен қатар гипертониялық ауруға шалдықсаңыз, жиі гипотензивті терапия қабылдап жүріңіз.
Төмен қан қысымы мен бас ауруының байланысы да күмәнді. Алайда, статистика бойынша, бас сақинасы ұстап ауыратын адамдарға біршама гипертония тән екені анықталған (қан қысымы 110Х70 немесе 100Х60). Бұл үрей тудырарлық жағдай емес, сондықтан бас ауруын үйреншікті жолмен емдей берсеңіз болады.
Егер басыңды ұрып алғаннан кейін мидың шайқалғаны анықталмаса, бірақ бас сонда да ауыра берсе не істеу керек?
Бас сүйек-ми зақымынан кейін бастың ауыратыны қалыпты жағдай. Мұндай кезде парацетамол мен стероидті емес препараттар қолдануға болады. Алайда, егер бір минут ішінде күрілдек тәрізді ұстамалы ауру белгілері болса, жүрек айныса, құсатын болса, онда дәрігерге қаралып, бас сүйек-ми компьютерлік томографиясын жасату керек.
Бас сақинасынан мәңгілікке арылуға бола ма?
Жоқ. Ота арқылы соқырішекті емдейтіндей қылып бас сақинасын толықтай емдеп жазу мүмкін емес. Бірақ, оны емдік препараттар арқылы бақылауда ұстауға болады. Кейбір жағдайларда бас сақинасы ұстауы өздігінен тоқтауы мүмкін.
Дәрігерге қандай жағдайда қаралу керек?
Жоғарыда айтып өткеніміздей күрілдек тәрізді бас ауруы кезінде, адамды қалтыратып жіберетін және кез келген бұрын-соңды болмаған бас ауруы кезінде, неврологиялық ауытқулар туғанда (әлсіздік, тіл байланып қалу, көз көрмей қалу, сөйлей алмау) дәрігерге қаралу керек.
Сонымен қатар, бас әрең жазылатын жағдайларда, егер бас сақинасы айына екі және одан да көп рет ауыратын болса дәрігерге қаралу ұсынылады.
Бас ауруы кезінде халықтық ем-домдармен әуестенбеу керек. Кез келген бас ауруын жазатын ғажайып ем-дом, өкінішке орай, жоқ. Өйткені, бас ауруының 150-ден астам түрі бар. Сондықтан, дұрыс диагноз қою үшін және тиімді ем алу үшін бас ауруын емдейтін цефалголог дәрігерге қаралған жөн. Өз бетінше емделу қауіпті.
Бас ауруын тиімді жазу тәсілдері қандай?
Көбіне адамдар шектен тыс мөлшерде ауруды басатын дәрілер пайдаланып, дәрілік-индукциялық бас ауруын тудырып жатады. Бұл олардың жағдайын одан бетер төмендетеді. Мұндай ауруды емдеу тіпті қиынға соғады.
Сонымен қатар, ауруды басатын дәрілерді дұрыс таңдамау мен оны нұсқаулықсыз тұтыну ішкі мүшелердің бұзылуына да әкеп соғуы мүмкін. Дұрыс емді тек дәрігер ғана ұсынады.
